Optik Beyazlatıcı Nedir ?

1.GİRİŞ
   Optik beyazlatıcılar, sabun ve deterjan sanayiinde tüketimi gittikçe artan ve tekstil sanayiinde de çok kullanılan yardımcı maddelerdir. 50 yıl kadar önce bulunan bu organik bileşikler sadece tekstil ve deterjan sanayiinde kullanılmayıp, kağıt, plastik ve boya sanayiinde de kullanılmaktadır.
Deterjan karışımları
    %40
Kağıt
    %30

Sentetik lifler ve plastik
    %   5

Tekstil
    %25


Tablo 1. Optik Beyazlatıcı Tüketiminin Endüstri Olanlarına Göre Dağılımı


Optik beyazlatıcılar insan gözünün göremediği mor ötesi ışınları (UV: l < 400nm) absorbe eden ve bu ışınları insan gözünün görebildiği spektrum bölgesine (mavi- viyole alanı) kaydırıp yansıtan maddelerdir. Yani insan gözünün görebildiği spektrum bölgesinde yansıtılan toplam ışın miktarını arttırmaktadır. Başka bir deyişle “Floresans” özellik göstermektedir.
   Optik beyazlatıcılar literatür ve piyasada değişik isimlerle adlandırılmaktadır. Örneğin; “ağartıcılar”, “floresan ağartma maddeleri”, “beyazlatıcılar”, “parlaklık verici maddeler” vb. terimler kullanılmaktadır. Ancak daha çok “optik beyazlatıcılar=optical brighteners” ve “floresan beyazlatma maddeleri=florescent whitening agents” terimleri tercih edilmektedir.

   Optik Beyazlatıcıların Tekstilde Kullanımları
Ön terbiye işlemleri sırasında hidrojenperoksit, hipoklorit ve/veya sodyumkloritle ağartılan pamuklu mamuller hafif sarımtırak bir nüansa sahiptir. Çoğunlukla beyaz kullanılacak malzemelerde çok yüksek beyazlık istendiği için ağartma işleminin dışında ek bir işleme gereksinim duyulmaktadır. Beyaz mallara daha fazla beyazlık kazandırmak için optik beyazlatma işlemi uygulanmaktadır.
Optik beyazlatıcılar elyaf, iplik, kumaş ve örme gibi tekstil mamullerine diskontinu (kesiklik) veya kontinu (kesiksiz) şekilde uygulanabilirler. Boyar maddelerden farklı olarak ağartma veya apre işlemleri ile kombine edilebilirler. Rejenere veya sentetik lif üretimlerinde lif çekim eriyiğine veya çözeltisine ilave edilirler. Bu şekilde ışık haslığı yüksek olmakla, indirgen ve yükseltgen maddelerden, haşıl maddelerinden ve matlaştırma maddelerinden etkilenmemektedirler.
Optik  beyazlatıcıların  aktivitesi    "E"  değeriyle  belirtilmektedir.  Bu sayısal değer %1'lik çözeltinin l cm kalınlığındaki bölümünün UV spektrofotometresindeki optik yoğunluğudur. Optik yoğunluk maksimum absorbsiyonun gerçek¬leştiği dalga boyunda ölçülür. Farklı kullanım alanlarına göre maksimum E 1/1 de¬ğerleri verilmektedir. Bu değerler, deterjana katılacak türlerde 600, tekstil için kullanılacak olanlarda 450, kağıtta kullanılan optik beyazlatıcılarda ise 125 olarak bilinmektedir. Saf olarak elde edilen bir optik beyazlatıcı, uygu¬lama alanına göre aktivitesi düşürülecek şekilde çeşitli tuzlarla karıştırıl¬maktadır.
Üreticiler bunun, optik beyazlatıcının "performansı"'nın geliştirilmesi amacıyla yapıldığını belirtmektedirler. Türkiye'de genellikle deterjan endüstrisinde kullanılan bileşiklerin E11 değerinin 400, tekstil endüstrisi için üretilenlerde ise bu değerin 200 oldu¬ğu söylenmektedir.
Optik beyazlatıcı özelliği olan bileşiklerin üretiminde sentez kadar önemli olan bir konuda kristalizasyondur. Kristalizasyon tekniği elde edilecek olan kristal yapısını belirler.  Kristal yapısı ile optik beyazlatıcıların per¬formansı arasında doğrudan bağlantı bulunmaktadır. Bu nedenle üreticiler kristalizasyon tekniklerini büyük bir titizlikle saklamaktadırlar. Üretici firmalardan birinde bir yetkili, aynı kimyasal yapıda ve aynı yöntemle sentezi ya¬pılmış olan iki bileşiğin farklı kristalizasyon teknikleri sonucu kumaş üzerinde farklı beyazlık sağladığını belirtmektedir.

2.2.Optik Beyazlatıcıların Sınıflandırılması ve Adlandırılması
Boyarmaddelerde olduğu gibi, optik beyazlatıcılarda da, ya kimyasal yapılarına, ya da uygulama yöntemlerine göre sınıflandırma yapılır. Kullanıma göre sınırlandırıldığında, direkt ve dispers türlerinden söz edilir.
Direkt optik beyazlatıcılar, suda çözünen maddelerdir; esas olarak doğal liflerin beyazlatılmasında kullanılmakla birlikte; nadir olarak poliamid gibi sentetik lifler için de kullanılır.
Dispers türleri ise suda çözünmedikleri için, sudaki dispersiyonları renkli materyale emdirilir veya lif üretiminden önce kütle boyama yöntemine benzer şekilde polimer kütlesine ilave edilir. Çoğunlukla poliamid, poliester, poliakrilonitril, asetat ipeği, polivinilklorüre uygulanır. Nadir olarak kağıt gibi doğal ürünlerde de kullanılır.
Kimyasal yapılarına göre sınıflandırmada stilben, kumarın, pirazolin, dikarboksilik asit, sinamik asit türevlerinden söz edilir.
Ticari adları ise çok çeşitlidir ve sistematik değildir. Genellikle ticari adları uygulamaya yönelik bir bilgi içermez. Adından sonra gelen harfler de optik beyazlatıcının belirli özelliklerini temsil eden standart bir semboller sistemi oluşturmamaktadır.

2.3.Optik Beyazlatıcıların Kimyasal Yapısı
Optik beyazlatıcılar organik bileşikler olup yapılarında ışık ile kolaylıkla uyarılabilen p elektron sistemleri bulunmaktadır. Bu sistemler konjuge çift bağ içeren aromatik ve heteroçiklik bileşiklerdir. Optik beyazlatıcılar düz, uzun zincir yapısında olup, hemen hemen hepsi 300-400nm dalga boyundaki ultraviyole ışığı absorbe etmektedirler (maksimum absorbsiyon 350-375nm arasındadır). Diğer taraftan, lif yapısına bağlı olarak life fikse olmasını sağlayan substutientler de içermektedirler. Çeşitli liflere uygulanan optik beyazlatıcılar birbirinden farklıdır.
Son yıllarda birçok aromatik ve heteroçiklik sistemin floresanlığı ve beyazlatma özelliği incelenmiş, bu konuda birçok bilgi yayınlanmış,  çok sa¬yıda  bileşiğin  de  patenti  alınmıştır. Yalnızca birkaçının ticari önemi bulu¬nan  bu maddelerden  bazıları  şunlardır; 4,4'- Diamınostilben-2,2'-Disülfonik  Asit, Stiril-Stilbenler  ve  İlgili  Bileşikler, l-Aril-l,2,3-Triazoller  ve  Pirazoller, Benzotiazoller,  Benzimidazoller  ve  Benzoksazoller, l,3,4-Oksadiazoller, Kumarinler, Pirazolinler, Naftalimidler, 2,6-Diamino-Dibenztiyofendioksit-3,7-Disülfonik  Asit, Optik  Beyazlatıcı  Olarak Kullanılmakta  Olan veya  Optik Beyazlatıcı Olduğu  Bilinen  Diğer  Bileşikler(Oksasiyaninler, bileşik sülfonamid, 2-arilbenzotiyofen  dioksit, diarilantradipiridazon, açillenmiş  diamino  pirazin dikarboksilik asit, pirolinler, dihidrokolidinler, pirazolokinolinler, substitue  metinler, triazolodihidroksi
Optik Beyazlatıcıların Mekanizması
              Parlatıcı moleküller yoluyla ışığın absorbsiyonu SO bölgesinden elektronların titreşim hareketleri ile uyarılmış S1 bölgesine dönüşümü ile sağlanmaktadır.
              S1 bölgesindeki parlatıcılar birkaç adımda deaktive olmaktadır. Florasan ışınım seviyesindeki F bölgesinin titreşim dönüşümü sonucu oluşmaktadır. Florasan ile rekabet halindeki deaktivasyon prosesi  SO bölgesine(IC)  ışınım olmayan deaktivasyondur ve 3. duruma (intersistem bağlantılarında) ışınımsal dönüşümdür.
              Floresan etkinliği, dolayısıyla optik beyazlatıcıların etkinliği, kuantum verimi ile ölçülebilmektedir.
=Yansıtılan Kuantum miktarı
   Absorblanan Kuantum miktarı
              Bu floresan emisyonunun bağıl hızı olarak da tanımlanmaktadır. Katı materyale fiske olduklarında, parlatıcılar yüksek kuantum verimiyle floresan özellik göstermektedirler.
              Floresan beyazlatıcı maddeler belli bir dalga boyundaki ışığı absorblayıp başka bir dalga boyuna yansıtan floresan molekülleridirler. Bundan dolayı, floresan normalde sarı olan materyalin beyazlık derecesini arttıran mavi ışıktır. Floresan beyazlatıcı maddeler absorbsiyon ve maksimum floresans, kuantum verimleri ve materyale olan afiniteleri ile karakterize edilebilirler.
              Optik beyazlatıcılar veya floresan beyazlatıcı maddeler renksiz veya hafif renkli organik bileşiklerdir. Materyale çözelti halinde aplike edilirler ve ultraviyole ışığı absorblarlar. Birçok absorblanmış enerjiyi 400-500 nm aralığındaki mavi floresan ışık olarak yansıtırlar.Materyal tüm dalga boylarındaki ışığı yansıtarak yüzeyin insan gözü tarafından beyaz görünmesini sağlamaktadır.Örneğin, doğal lifler,içerdikleri kirlilikler nedeniyle görünür spektrumun mavi bölgesindeki birçok ışığı genellikle absorblamaktadır. Bundan dolayı,doğal lifler sarımsı bir nüansa sahip olmaktadırlar.sentetik lifler öyle olduğu söylenmese de sarımsı nüansa sahiptirler.Materyalin beyazlığı aşağıdaki şekilde geliştirilebilmektedir:
—Refleks iyonu arttırma
—Mavi hataları kapatmak
              Floresan beyazlatıcı maddeler aplike edilmeden önce, beyazlığı arttırmak için materyale küçük miktarlarda mavi veya viyole boyar maddeler aplike edilmelidir.
              Bu boyar maddeler spektrumun yeşil-sarı bölgesindeki ışığı absorblar, böylece materyalin beyazlığı artmiş olur. Aynı zamanda, sarımsı materyalin rengi maviye döner ve insan gözü beyazlık artmış gibi algılar. Boyarmaddelerden farklı olarak, floresan beyazlatıcı maddeler sarımsı nüansı kapatmaktadır.
              Optik beyazlatıcılar aslında renksiz bileşiklerdir. Materyalde bulunduklarında,300–400 nm’ deki görünmeyen UV ışığı absorblarlar ve görünür mavi floresan ışık olarak yansıtırlar.
              Bu sayede, görünmeyen kısa dalga boyundaki ışınımın absorblanması ve parlak beyazlığı açıklayan görünür mavi ışığın yansıması optik beyazlatıcıların etkinliklerinin bir anahtarıdır.

              2.5. Optik Beyazlatıcıların Aplikasyon Yöntemleri
              Floresan beyazlatıcı maddeler tekstil endüstrisinde kullanılan herhangi bir boyar maddeye benzerdir ve aynı teknikler kullanılarak aplike edilmektedirler. Farklı materyaller için spesifik optik beyazlatıcılar vardır. Pamuğa yapılan uygulamalarda optik beyazlatıcıların life afinitesi önemlidir, fakat bunun yanında uygulama koşulları(pH, sıcaklık v.s)göz önüne alınmalıdır.Tekstil materyalinin beyazlığı elde edilebilecek en yüksek derecede yakalandığında,kullanılacak olan optik beyazlatıcı konsantrasyonunun belirlenmesi gerekmektedir.Optik beyazlatıcı konsantrasyonunun belirlenmesi gerekmektedir.Optik beyazlatıcıların performansının maksimum olduğu miktardan daha yüksek kullanıldıklarında,materyalin beyazlığında düşüş gözlenmektedir.
        Optik beyazlatıcıların seçiminde çok dikkatli olmak gerekmektedir, bu seçim özellikle ağartma maddelerine olan dayanımla ilgilidir. Optik beyazlatıcılar sıcaklığa karşı stabil olmalarına karşın ph değişimlerine karşı hassas olduklarından dolayı ph aralığına çok dikkat etmek gerekmektedir.Yüksek derecede beyazlık istendiği durumlarda optik beyazlatıcılar çeşitli liflere aplike edilebilmektedirler.
         —Pamuğa Yapılan Aplikasyon
         —Poliamide Yapılan Aplikasyon
         —Polyester ve Polyester-Pamuk Karışımlarına Yapılan Aplikasyon
         —Poliakrilnitril Liflerine Yapılan Aplikasyon
         —Yün Liflerine Yapılan Aplikasyon

              2.6. Baskı Şablonlarının Üretiminde Optik Beyazlatıcılar
              PA ya da PES esaslı gaze bezlerinden üretilen şablonların yüzeğini ışığa karşı hassas hale getirmek için kullanılan emülsiyonlar sensibilizatörler vasıtasıyla etkili olmaktadır.
              Pozlama sırasında emülsiyonun sertleşmesiyle desen oluşturulmaktadır. PES esaslı gaze bezinin optik beyazlatıcı ile terbiyesi, floresan emülsiyonlarının sayesinde mavi spektral alanda
tüm refleksiyonların >%100’e yükselmesine yol açmaktadır.
              Emülsiyon hassas olduğu bölgedeki bu ilave enerji; emülsiyonun hızlı bir şekilde sertleşmesini dolayısıyla zaman tasarrufu sağlamaktadır.

              2.7. Optik Beyazlatıcıların Analiz Yöntemleri
              Optik beyazlatıcıların hem kalitatif hem de kantitatif analizlerinde ince tabaka kromotografisi çok yaygın olarak kullanılmaktadır. HPLC de kullanılabilmektedir.
              Bunların yanında kumaş üzerindeki optik beyazlatıcı konsantrasyonu reflektans ölçümü ile belirlenebilmektedir. Selülozik materyaldeki optik beyazlatıcıların kantitatif tayininde aşağıdaki yöntemler uygulanabilmektedir:
1) Cadoxen yöntemi: Optik beyazlatma yapılmış selüloz lifinin 20 mg.’ı,10ml cadoxen içinde 2 saat boyunca oda temperatüründe karıştırılarak çözülmektedir. Çözeltinin UV absorbsiyonu, spektralfotometrik olarak absorbsiyonun maksimum olduğu UV bölgesinde ölçülmektedir. Optik yoğunluk ölçümünden çözünmüş numudeki optik beyazlatıcı miktarı ve buradan lif içindeki optik beyazlatıcı içeriği hesaplanmaktadır.
2) Pridin yöntemi:20 mg lif,10ml %25’lik sıvı pridin çözeltisinde geceden karanlıkta ekstrakte edilmektedir. Ekstraksiyon çözeltisi Cadoxen yöntemindeki gibi analiz edilmekte ve optik beyazlatıcı miktarı belirlenmektedir.

              2.8. Günümüzde En Çok Kullanılan Optik Beyazlatıcılar
              Günümüzde en çok kullanılan optik beyazlatıcılar kullanıldıkları hammaddeye göre aşağıdaki Tablo 2.8.1. ,  2.8.2. ve 2.8.3. ‘te gösterilmiştir.



Tablo 2.8.1. Selüloz Lifleri İçin Kullanılan Optik Beyazlatıcılar

Üretici Firma
    
Ticari İsmi
    Uygulama Şekli

      
Çektirme Yöntemi
    Yarı Kontinu veya Kontinu Ağartma
    
Emdirme Yöntemi

BASF
    Ultraphor
    CA(et rargues de BLANKIT)   CK   CF
BAYER   Blankophor   BA, BUA, BVB, CL, CLE   CLE, EBU, BRU BVB, EUA,  SEU   BBU, BKL, BRU, BSU, REU
CHT   Tuboblanc Sofablanc   BL, BV, VA VU   BE, BV   BE, BV, BL
CIBA-GEIGY
    Uvitex
    2B, BHT, CK CF, NFW
    ABT, CK
    2BT, 2BX, CK, MST

HOECHST
    Hostalux
    
    
    CS, CNF

ICI
    Fluolite
    CO
    CO
    CO

RUDOLF
    Ruco-Blanc
    ADE, ADS, AMA
    ADS,  AMA
    ADS, AMA ANG

SANDOZ
    Leucophor
    BMB, BS, PC BSB, COŞ,
    BMB, EMF, BSB COS, PC
    BCR, BFB BMB, BMF

Tablo 2.8.2. Poliamid ve Protein Esaslı Lifler İçin Kullanılan Optik Beyazlatıcılar
Üretici Firma
    Ticari İsmi   Uygulama Şekli
      Yün ve İpek   Polyamid
BASF   Blankit   IAN, IIA, IIAR   IAN, IIA, IIAR
BAYER   Blankophor   BA, DBS, DRS, REU   BA, CL, CLE, DCB, DCR
CHT   Tuboblanc   BL, BV, VA   BL, BV, VA
CIBA – GEİGY   Uvitex   CF, CK, BHT, NFW   BHT, CF, NFW
HOECHST   Hostalux   PN, PR   PN, PR, 1508-N
ICI   Fluolite   --   CO
RUDOLF   Ruca-Blanc   ADS, AMA, OAK   ADS, AMA, OAG, OAK, OAP
SANDOZ   Leucophor   BS, BSB, PAF, PC, WS   BS, BSB, COS, PC, PAF, PAT
SODIACHIMIE   Optiblanc   ATR   WT, WS
Tablo 2.8.3. Poliester, Poliakrilnitril ve Asetat Lifleri İçin Kullanılan Optik Beyazlatıcılar
Üretici Firma   Ticari İsmi   Uygulama Şekli
      Asetat Lifleri   Polyester (1)   Poliakrilnitril    (1) (2)
BASF
    Ultraphor
    --
    RN et SFG ( 1 ) BN, GN, VL, SFR, SBL
    
CF TX 7478

BAYER
    Blankophor
    DCB, DCR
    ER, ERM et EBM (1)
    ANS et ANR, DSB DRS, DCB, DCR (2)

CHT
    Sofablanc
    --   --
    ACB (1)

CIBA-GEIGY
    Uvitex
    EBF, EMT ERN - P
    EBF, EB – V  et ERN - P(l) EHF, EMT, EM
    BAC (1)

HOECHST
    HOSTALUX
    1508 - N
    ENU et ERC(l) ETB, ETR
    NBC, NRC (1) NBF, NR

ICI
    Fluolite
    
    XEB (1), XMF
    NL (1), NLV

3. MATERYAL VE YÖNTEMLER
   3.1. Materyal
      3.1.1.Ekolojik Ve Toksik Yönden Optik Beyazlatıcılar
Son yıllarda, diğer kimyasal maddelerde olduğu gibi, optik beyazlatıcıların da ekolojik ve toksik özellikleri konusunda geniş araştırmalar yapılmıştır.
Çevre kirliliği yönünden ele alındığında artık sulardaki durumu üç ana başlıkta incelenebilir:
1-     Atık sulardaki optik beyazlatıcı miktarı, tekstil ve kağıt endüstrisinde kullanıldığında çıkan miktarın % 10’ u kadardır. Sabun ve deterjanda ise bu oran % 50’ den fazladır.
2-     Eliminasyon ve parçalanma miktarı : Optik beyazlatıcılar önce fabrikalarda su arıtma sistemi içinde adsorpsiyon atık sudan alınır. Bu arıtma işlemi sonunda sudaki optik beyazlatıcının % 90 ‘ından fazlası alınır.
Ayrıca gün ışığında anaerobik koşullarda biyolojik parçalama işlemi de, yavaş bir proses olmasına karşın uygulanabilmektedir.
Yedi Avrupa ülkesinde nehir ve içme sularında yapılan analizlerin sonunda, içme suyu örneklerinde hiç optik beyazlatıcı bulunmadığı ,nehir sularında ise 1ppm den az olduğu belirlenmiştir.
3-     Besinlere geçme durumu: Optik beyazlatıcılar, planktonlar ve algler tarafından alınabilirler; bu canlılarla beslenen balıklara bu şekilde geçebilir. Ancak alınan miktar çok düşük olduğu gibi balığın yenen bölümünde herhangi birikime rastlanmamıştır.
Ambalajlardan yiyeceklere migrasyon yoluyla geçen optik beyazlatıcı miktarı, en fazla günde 0.001 – 0.03 mg olabilirler.

  

   3.2.Toksik Özellikleri ile İlgili Çalışmalar:
   Optik beyazlatıcılar günümüze dek, üzerinde toksik özellikleri konusunda en fazla araştırma yapılmış kimyasal maddeler grubuna girmektedir.
Optik beyazlatıcılar toksik değildir; bu maddelerle işlem görmüş tekstil materyalinin cilde zararı olmamaktadır. Buna karşın, optik beyazlatıcı üretiminde kullanılan kimyasal maddelerin bir bölümü toksittir. Optik beyazlatıcıların üretiminde kullanılan kimyasal maddeler şunlardır:
Benzen, toluen, ksilen, naftalin, klorobenzen, klorotoluen, benzil klorür, metanol, etonol, propanol, etilen glikol, formaldehid, benzaldehid, aseton, formik asit, asetik asit, dimetil formamid, fenol, krezol, naftol, nitrobenzen, nitrotoluen, anilin, toluidin, naftilamin, fenilendiamin, fenilhidrazin, piridin, siyanürik klorür, morfolin, üre (zararsızdır), toluen sülfonik asit.
1-     %148
a-      Akut zehirlilik
b-     Tekrarlanan oral alınma veya deri altı emiliminde zehirlilik
c-      Mukoza yarı geçirgen zarının tahrişi
d-     Solunum yoluyla alınma
e-      Alerji yapıcı özellikleri
f-       Balıklarda zehirlilik etkisi
Deterjana katılan türler için ek testler: Fototoksiklik, fotoalerjik özellikler kanserojen özellikleri embiyoya etkisi gibi yönleri incelenmiş etkisinin emniyet sınırları içerisinde olduğu saptanmıştır.

Kalite Kontrol Işık Kaynağı Lamba Tipleri

Işık Kaynağı     Lamba Tipi     R.Sıc. Kelvin     R.İndisi CRI     Kullanım Alanı
D75     Filtreli Tungsten Halogen      7500     95+     Kuzey gökyüzü günışığı (Kritik renk karşılaştırma)
D65     Filtreli Tungsten Halogen      6500     95+     Orta Kuzey Gökyüzü günışığı (Kritik renk karşılaştırma)
D50     Filtreli Tungsten Halogen      5000     95+     Neon gökyüzü ışığı (Grafik sanatlar renk karşılaştırması ve kalitesi)
D75     7 Phosphor Floresan     7500     94     Kuzey Gökyüzü gunışığı -USA (Görsel renk karşılaştırması)
D65     7 Phosphor Floresan     6500     93     Orta Kuzey Gökyüzü Günışığı - Avrupa (Görsel renk karşılaştırması)
D50     7 Phosphor Floresan     5000     92     Kuzey günışığı - (Grafik sanatlar renk karşılaştırması ve kalitesi)
Horizon     Tungsten Halogen      2300     95+     Gündoğumu - batımı ışığı (metamerizm testi)
İnc. A      Tungsten Halogen      2856     95+     Tipik akkor (Ev ve depo aydınlatma - Metamerizm testi)
CWF     USA Ticari  Floresan     4150     62     Tipik depo ve ofis aydınlatması - USA(Metamerizm testi)
WWF     USA Ticari  Floresan     3000     70     Tipik depo ve ofis aydınlatması - USA(Metamerizm testi)
U30     USA Ticari  Floresan     3000     85     Çiğ fosfor ticari floresan - USA (TL83 karşılığı)
U41     USA Ticari  Floresan     4100     85     Çiğ fosfor ticari floresan - USA (TL84 karşılığı)
TL83     Avrupa Tic. Floresan     3000     85     Depo ve ofis aydınlatması - Avrupa (Çiğ fosfor ticari floresan)
TL84     Avrupa Tic. Floresan     4100     85     Depo ve ofis aydınlatması - Avrupa {M&S} (Çiğ fosfor ticari floresan)
TL85     Avrupa Tic. Floresan     4150     85     Depo ve ofis aydınlatması - Avrupa (Çiğ fosfor ticari floresan)
UV     Filtreli Siyah Işık Floresan     -     -     Görünmez UV bölgesi (Optiklik beyazlatıcılar ve pigment boya kıyas)
MV     Yüksek Yoğunluk Ticari     4100     70     Depo fabrika ve cadde aydınlatması (Civa buharı)
HV     Yüksek Yoğunluk Ticari     3100     65     Depo aydınlatması (Metalhalid çoklu buhar)
HPS     Yüksek Yoğunluk Ticari     2100     50     Cadde ve fabrika aydınlatması (Yüksek basınçlı sodyum)

Metamerizmin Nedir

Giriş

Giysi üretimi oldukça karmaşık bir işlemdir, nihai ürün bir çok farklı malzemenin birleşmesinden oluşur. Bu malzemelerin renk uyumlarının doğru olması, müşteri beklentilerini karşılamakta çok önemli bir unsurdur.
Tedarik zinciri bir çok aşamalardan oluşur. Dağıtım sürecinin bir aşamasında giysi renk onayından geçtiği halde, bir başka aşamada renk farklılığı tespit edilebilir. Bunun sebebi metamerizm durumudur.
Bu bültende, renk gözlemlerinde standart ışık kabinleri ve standart yapay ışık kaynakları kullanarak, metamerizm etkilerini nasıl azaltabileceğiniz anlatılmaktadır.

Metamerizm nedir?

Metamerizm, belli bir ışık kaynağında benzer olarak eşleşen iki rengin, başka bir ışık kaynağı altında farklı görünmesi olarak tarif edilen renk fenomeninin, bilimsel açıklamasıdır. Metamerizm durumu ancak iki cismin karşılaştırılması ile ortaya çıkar; iki cismin renkleri bir ortamda aynı görünürken, farklı bir ortamda aynı görünmezler.
Metamerizme bir örnek

Metamerizm ile sıkça karıştırılan bir olgu, renk tutarlılığı / tutarsızlığıdır. Bir objenin rengi, Yapay ışık kaynağı için kullanılan ışık kaynağına bağlı olarak değişir. Örneğin, gündüz vakti arabanızı yol kenarına park ettiğinizde parlak kırmızı görünmektedir. Hava karardıktan sonra, siz arabanızı hala kırmızı olarak tarif edersiniz, ama aslında sodyum aydınlatma altında arabanız, muhtemelen kahverengi görünmektedir. Bu fenomen, renk tutarsızlığı olarak bilinir.
Renk tutarsızlığına bir örnek

Metamerizmin Çeşitleri

Metamerizm, iki cismin renklerinin farklı ışıklardan farklı şekilde etkilenmelerinden kaynaklanır. Çeşitli metamerizm tipleri vardır:

• Yapay Işık Kaynağı metamerizmi, iki cismin bir ışık kaynağı altında aynı renkte görünmesine rağmen, yine aynı kişi tarafından bakıldığında, başka bir ışık kaynağı altında aynı renkte görünmemesi durumudur.
• Gözlemci metamerizmi ise, kişilerin renk algılamalarındaki farklılıklardan doğar; çok subjektif bir durumdur ve çoğunlukla önlenmesi mümkün değildir. Ancak, renk kontrolu yapan kişilerin dikkatli seçilmesi ve iyi eğitilmesi ile risk azaltılabilir
• Geometrik Metamerizmi önlemek için, renk kontrollerini eşit mesafeden ve ışık kaynağına göre sabit açıda (45 derece) olacak şekilde yapmak gerekir

İlerideki bölümlerde Yapay ışık kaynaklarını inceleyeceğiz.

Metamerizmde Işığın Önemi

Bir ürünü gözlemlerken, görüntüyü etkileyen en önemli faktör, kullanılan ışık kaynağının enerjisidir. Baktığımız şeyin görünüşünü etkileyen iki temel faktör şunlardır:

1. Cismi aydınlatan ışığın kalitesi ve miktarı
2. Cismin gözlemlendiği alanın arka plan rengi

Doğru görsel algılama olabilmesi için, ışık kaynağının, renk eşleştirme kabinlerinde olduğu gibi, kontrollu olması gerekir.

Yapay Işık Kaynağı nedir?

Aydınlatıcı, yapay olarak yayılmış olan ışığın teorik kaynağıdır. Genel olarak, aydınlatıcının değerleri yapay ısı kaynağının enerji yayılım ölçümlerinden oluşur. Bu yapay ısı kaynağı sıcaklık ile beraber aynı zamanda belli sıcaklık aralıklarında spesifik renkte ışık da yayar.

Doğal ve yapay ışık kaynakları arasındaki fark nedir?

• Yapay ışık kaynakları standart değerlerde sabit ışık sağlar, doğal ışık kaynağının ise enerjisi değişkendir. Örneğin güneş ışık kaynağıdır, ancak enerjisi aksam ve öğle saatlerinde aynı değildir.
• Doğal ışık kaynağı , ışık saçılımının fiziki olarak kaynağıdır mesela mum , tungsten lamba veya gün ışığı. Yapay ışık kaynağı aydınlatıcılar ise, doğal ışık kaynaklarını teorik olarak taklit ederler
• Doğal ışık kaynaklarının hepsi, yapay bir ışık kaynağı ile canlandırılabilir, ancak tüm yapay ışık kaynakları fiziksel olarak bir doğal ışık kaynağı ile gerçekleştirilemez.

Standart Pamuklu Kumaşlar

Basma:çeşitli basit ve karmaşık desenlerin, baskı yoluyla, pamuklu bezayağı kumaşa uygulanmasıyla elde edilen desenli kumaşlara basma adı verilir. Bu amaçla, 20 numaradan (Ne) 36 numaraya kadar çeşitli iplikler kullanılmaktadır. Ayrıca, pamuk/polyester, pamuk/viskon karışımı ipliklerden yapılmış kumaşlar da baskı yoluyla renklendirilebilirler. Ancak bu kumaşlar daha çok emprime olarak tanınıırlar. 

 

Baskı, beyazlatılmış kumaşa baskı ruloları, ya da baskı çerçeveleri yardımıyla, boyaların desene göre, üst üste uygulanmasıyla gerçekleştirilir. Son zamanlarda transfer baskı tekniği de geliştirilmiş olmakla birlikte, bu pahalı bir yöntemdir.

 

Etamin:Elek bezi olarak da bilinen bu kumaş ince ve seyrek dokuludur.

 

Mermerşahi:Tülbende benzeyen, ancak daha sık dokunmuş, beyazlatılmış ve yumuşak tuşeli bir kumaştır. Genellikle 30/1 Ne iplikten 23 -25 çözgü/cm., 16 -18 atkı/cm. sıklıklarda ve yaklaşık 80 -85 gr./m' ağırlıkta dokunur.

 

Patiska:Hasse adıyla da bilinen bu kumaş, bezayağı örgülü, beyazlatılmış, hafif gramajlı, iç çamaşırlarında ve işleme yapmak için kullanılan bir pamuklu kumaştır. Uygulanan apre türüne göre yumuşak ya da diri tutumlu olabilir. çok ince işlemelik patiskalarda 60-80 Ne atkı, cm.'de 84-140 sıklıkta, 56-66 Ne çözgü, cm.'de 80-100 sıklıkta kullanılabilir. Günlük kulanım için dokunan patiskalarda ise, 20-30 Ne çözgü ve atkıdan cm.'de 20-36 sıklıklarda dokunan yapılar uygulanmaktadır.

 

Vual:İnce numara, gaze edilmiş, yüksek bükümlü penye iplikten seyrek olarak dokunmuş bir pamuklu kumaş tipidir. 50/2 Ne iplikten cm.'de 14 sıklıklarda, ya da 100/2 Ne iplikten cm.'de 22 sıklıklarda dokunur. Yollu, figürlü ve baskı desenli türleri vardır.

 

Blucin, Kot, Denim:Kot, Türkçede İngilizce'deki Denim kelimesinin karşılığı olarak kullanılır. Sözlük anlamı: "Giysi yapılan bir tür mavi, kaba pamuklu kumaş, blucin" dir.[1].

Kot sözcüğünün Türkçe'ye yerleşmesinin asıl nedeni bu ismin Türkiye'de blucini (özgün dil, ing.: bluejeans) üreten ilk kişinin soyadından geliyor olmasıdır. Türkiyedeki ilk kot üretimini yapan, Muhteşem Kot, 1940 yılında Fransa'ya yaptığı bir gezide blucinle karşılaşır. Sağlamlığına ve dikim tarzına hayran kalan Muhteşem Kot, bu kumaşı Türkiye'de üretmeye karar verir.

 

Türkiye'ye döndüğünde bu kumaşı üretmeyi başarır ve 1960 yılına gelindiğinde günde 200 adet üretimi yakalamıştır. Bu kumaş o dönemde özellikle köylüler ve işçiler tarafından çok tutulur. 1960 yılında KOT adını markalaştırırlar.

 

Ancak 80'li yıllar yani özal dönemine gelindiğinde serbest piyasa ekonomisiyle kapılar açılır ve yabancı markaların yerli piyasaya girmesiyle o günlere kadar birinci sırada olan Kot marka blucin artık 2. sınıf olmuştur. Böylece satışları düşen firma 1992 yılında üretimi durdurur ve fabrikayı kiraya verir.[2]

*Blucin kelimesi

İngilizce Bluejeans kelimesinin Türkçe'ye geçmiş halidir. Dilimize yerleşmiş olsa da kot kelimesine göre daha az kullanılmaktadır. İngilizce'de ise bu tür pantolonlarda ilk dönemlerde yaygın kullanılan bir renk olan mavinin İngilizcesi blue ile kot malzemesinden üretilen pantolonlara verilen genel ad olan jeans kelimesinin birleştirilmesiyle oluşmuştur.

 

Gabardin:Genellikle 2/1 dimi örgüde dokunan, çözgünün baskın olduğu ve dik dimi etkisi gösteren bir pamuklu kumaştır. Pantolonluk ve trençkot olarak 40/2 - 48/2 Ne çözgü, 20/1 - 24/1 veya 40/2 - 48/2 Ne atkı ipliği kullanılarak elde edilir. Kaliteli bir gabardin kumaşta 75/2 Nm kamgarn çözgü, 60/2 veya 80/2 Ne pamuk atkı, cm.'de 40 çözgü, 35 atkı sıklıklarda ve 2/2 dimi örgüde dokunur. Pamuk atkı çile boyalı ipliktir ve kumaşa top boyama uygulanır. İnce bir kaliteli pamuklu gabardinde ise, atkı ve çözgüde 80/2 Ne iplik, cm.'de 64 çözgü, 30 atkı sıklıklarında kullanılır. Kalın gabardinlerde 30/2 iplikler de kullanılmaktadır.

 

Müslin:Bezayağı örgülü, yumuşak, ince ve seyrek dokunmuş bir pamuklu kumaştır. Bezayağı yapıya sıkıştırılmış bölümler yerleştirilerek yapılan yollu türleri ile ekstra iplikler kullanarak yapılan figürlü türleri de vardır.

 

Pazen:Hasse adıyla da bilinen bu kumaş, bezayağı örgülü, beyazlatılmış, hafif gramajlı, iç çamaşırlarında ve işleme yapmak için kullanılan bir pamuklu kumaştır. Uygulanan apre türüne göre yumuşak ya da diri tutumlu olabilir. çok ince işlemelik patiskalarda 60-80 Ne atkı, cm.'de 84-140 sıklıkta, 56-66 Ne çözgü, cm.'de 80-100 sıklıkta kullanılabilir. Günlük kulanım için dokunan patiskalarda ise, 20-30 Ne çözgü ve atkıdan cm.'de 20-36 sıklıklarda dokunan yapılar uygulanmaktadır.

 

Branda Bezi:çadır bezi de denilen bu kalın pamuklu kumaş, tente, çadır, yelken ve kayış yapımında kullanılan sağlam ve ağır gramajlı bir kumaştır. Genellikle bezayağı örgüde, çok katlı kalın numara ipliklerden dokunur. çözgüde genellikle 6 kat 14 - 20 Ne iplik kullanılır.

 

Gaz Bezi:Etamin örgüsünde daha seyrek olarak dokunan bir kumaştır.

 

Opal:Bezayağı örgüde, 30/1 40/1 Ne çözgü ve 24/1 40/1 Ne atkı kullanılarak dokunan bir pamuklu kumaş türüdür.

 

Pijamalik:Pijamalık, gömleklik kumaş özelliklerinde fakat yollu desenlerde dokunan kumaşlara verilen genel addır. Zeminde bezayağı örgü, yollu bölümlerde saten ya da dimi örgülerin bileşimi olarak düzenlenirler.

 

Çarşaflık:Bezayağı ve 2/2 dimi örgüde, çarşaf ve nevresim yapmak için dokunan kumaşlardır. 2/2 dimi örgülü çarşaflıklar daha kalın iplikler, örneğin 12 -14 Ne çözgü, 10-12 Ne atkı ipliği kullanılarak dokunurlar. Bez-ayağı çarşaflıklarda ise, 18 -24 Ne çözgü, 16 . 20 Ne atkı ipliği kullanılır. Bu tür çarşaflıklarda uygulanan çözgü sıklıkları cm.'de 18 - 30, atkı sıklıkları cm.'de 18 - 24 arasında

çarşaflıklar daha kalın, örneğin 8 Ne atkı ipliği kullanılarak, 2/2 dimi örgüde dokundukları gibi, bezayağı örgüde aynı kalınlıkta atkı ile dokunduktan sonra yüzeyi havlandırılarak, pazen görünümünde de dokunurlar.

 

Gömleklik:Bezayağı örgüde dokunan çözgüsü iyi haşıllanmış ham beze verilen addır. Bu kumaşın standart teknik özellikleri şöyledir: En 90 cm., çözgü 32 Ne, cm.'de 30 sıklıkta, atkı 40 Ne, cm.'de 30 sıklıkta. Daha kaliteli bezayağı gömleklikler 36 Ne çözgü ve atkıdan cm.'de 30 çözgü, 38 atkı sıklıklarında dokunur. Diğer yandan, daha kalın ipliklerden dokunan türler de vardır, örneğin 28/2 Ne atkı ve çözgüden cm.‘de 18 çözgü; 16 atkı sıklığında, 165 gr./m2 ağırlıkta ekose gömleklikler de yapılmaktadır.

Gömlekliklerin ince ipliklerden bezayağı örgüde dokunan türlerinin hemen hemen hepsi yanlış olarak poplin terimiyle belirtilmektedir. Diğer yandan, dimi ve sepet örgülerde dokunan gömleklikler, saten bölümler ya da ekstra iplikler kullanarak dokunan yollu desenli fantezi gömleklikler ve renkli ipliklerle dokunan çizgili ve ekose gömleklikler de bulunmaktadır.

 

Organze:Müslin sınıfına giren ince, hafif gramajlı, seyrek dokunup diri bir apre verilmiş, yarı şeffaf bir pamuklu kumaştır. Elbiselik, işlemelik ve aksesuarlık olarak kullanılır. İyi kalite bir organzede 80 Ne çözgü, 100 Ne atkı, cm.'de 32 sıklıkta kullanılır.

 

Poplin:İnce çözgü ve kalın atkı kullanarak bezayağı örgüde dokunan kumaşlara poplin denilmektedir. Eskiden ipek iplik kullanarak dokunan poplin kumaş, şimdi merserize edilmiş ince numara penye pamuk ipliğinden yapılmaktadır. çözgüde genellikle 30/1 Ne, atkıda 20/1 - 30/1 Ne iplik kullanılır. Daha ince poplinlerse, 60/2 - 80/2 Ne çözgü, 60/2 - 30/1 Ne atkı kullanarak dokunurlar. Aşağıda tipik iki örnek verilmektedir.

  Damask:Jakarlı motiflerin 5'li atkı ve çözgü sateni ile geliştirildiği pamuklu beyaz kumaşlara verilen addır.

 

İki Yüzlü Masa örtüsü:İki yüzlü çift katlı bezayağı yapısında, motifli, kalın bir kumaştır.

 

Otoman:Otoman genellikle ince çözgü ve kalın atkı iplikleriyle çözgü pikesi örgüde dokunan beyaz kumaşlara verilen addır.

 

Şantuk:İpekli şantuk taklidi, bezayağı örgüde, nopeli ya da inceli kalınlı bölümleri olan düzgünsüz pamuk atkı ipliği kullanarak dokunan bir kumaştır.

 

Diril:çözgü hâkim dimi (2/1, 3/1, 4/1) veya 5'li saten örgülerde, dimi çizgilerinin çözgü bükümünün ters yönünde yer aldığı dik dimi görünüşlü kumaşlardır. Yazlık ve tropikal elbiselik olarak kullanılırlar. 3/1 dimi örgülü haki dm tipik bir örnektir. Kullanılan iplik numaraları çeşitli olmakla birlikte oldukça kalındır.

 

Kaput Bezi:Amerikan bezi olarak da tanımlanan bu kumaş, bezayağı örgüde, karde iplikten dokunan ve kasar beyazlatma işlemi uygulanmayan bir kumaştır. Genellikle 12/1 - 16/1 Ne İngiliz Pamuklu Numarası iplikten cm.'de 15-20 sıklıkta dokunur.

 

Pamuklu Elbiseler:Bu grup pamuklu kumaşlar, kamgarn kumaşların taklidi olarak dokunan ucuz kumaşlardır. Yazlık elbiselikler ve özellikle pantolonluk kumaş olarak düz ya da desenli dokunurlar. Daha çok bezayağı, dimi ve panama gibi örgüler uygulanır. Kullanılan ipliklerin iyi kalite pamuktan yapılması ve çözgünün düşük bükümlü iki katlı iplik olması gerekmektedir.

 

Saten:Pamuklu saten, 5'li atkı sateni örgüde dokunan parlak ve yumuşak yüzeyli bir kumaştır. çeşitli kalitelerde beyazlatılmış, merserize edilmiş, siyaha boyanmış ya da desen basılmış olarak üretilir. 20/1 - 36/1 veya 30/2 - 48/2 Ne çözgü, 12/1 - 20/1 veya 30/2 Ne atkı ipliği kullanılabilir.

 

Diyagonal:Kalın numara iplikten yapılmış 2/2 dimi örgülü bir pamuklu kumaş türüdür.

 

Krep:Pamuklu krep kumaşlar, yüksek bükümlü ipliklerden krep örgülerde dokunan hafif gramajlı kumaşlardır. Krep görünümü, bezayağı örgüyle, ters yönde yüksek büküm verilmiş atkı ve çözgü iplikleri kullanarak ve kumaşı yüksek oranda çektirerek elde edilir. çekme sırasında iplikler büküm yönünde kıvrılarak düzensiz bir yüzey görünümü oluştururlar. Krep kumaşlar genellikle top boyanırlar, ancak baskı da yapılabilir.

 

Pamuklu Jorjet:İpekli jorjet taklidi, çok yüksek bükümlü atkı ve çözgü ipliklerinden bezayağı örgüde dokunmuş, ince bir pamuklu kumaştır. İyi bir pamuklu jorjet 70/2 Ne iplikten cm.'de 20 çözgü, 18 atkı sıklıkta dokunup % 25 oranında çektirilir. Daha düşük kaliteli ucuz türleri de dokunmaktadır. Bu kumaşlara baskı da yapılabilir.

 

Tülbent:Seyrek dokunmuş hafif gramajlı ve yumuşak bir kumaştır. örtü olarak kullanılabildiği gibi, ambalaj amacıyla ve haşılla sertleştirilmiş olarak, astarlık olarak da kullanılmaktadır. 30 - 36 Ne iplikten cm.'de 8- 17 sıklıklarda dokunur.

 

Kamgarn Kumaşlar

 

Alpaka:Atkısında alpaka, tiftik gibi parlak liflerden yapılmış kamgarn iplik kullanılan kumaşlara verilen genel addır. Atkı tek katlıdır. çözgüde genellikle iki katlı kamgarn yün ipliği kullanılır. Aprede kumaşı yıpratmayan ve parlaklığı açığa çıkaran özel bir rutin uygulanır.

 

Kamgarn Saksoni:Kalın numara kamgarn ipliklerden çeşitli örgü ve desenlerde dokunan ştrayhgarn kumaş taklidi kamgarn kumaşlardır. özel bir apre rutini uygulanarak renk parlaklığının ve sert tutumun korunmasına dikkat edilir.

 

Tartan:2/2 dimi örgüde, kamgarn ya da ştrayhgarn ipliklerden karmaşık ekose desenlerde, kırmızı, lacivert, yeşil ve sarı gibi parlak ve saf renklerin kullanıldığı kumaşlardır. Şal, eteklik ve örtü olarak kullanılırlar. Yumuşak bir apre uygulanır.

 

Astragan:Yüzeyinde kıvrımlı ve parlak bir hay tabakası oluşturulmuş bulunan mantoluk kumaşlardır. Kıvırcık yüzey, özel bir yöntemle hazırlanmış kamgarn ipliklerle iki biçimde sağlanır: a. Sık dokunmuş bir temel kumaş aprede çektirilirken üzerinde çekmeyen bir iplik kullanarak düzenlenen atlamaların kıvrım yapmasıyla, b. Atkı ilmeli bir kumaş yapısında atkıda kıvrımlı tiftik iplik kullanmakla.

 

Kaşmir:Atkıda daha ince kamgarn yün ipliği kullanılarak 1/2 dimi örgüde dokunan atkı hâkim bir elbiselik kumaştır. Atkıda daha büyük bir sıklık uygulanır. Ucuz türlerinde çözgüde pamuk ipliği de kullanılabilir. Aprede, kumaş boydan uzatılıp enden çektirilerek atkı hâkimiyeti geliştirilir.

 

 

Tropikal (Yazlık Beyazağı) Kumaşlar :Bezayağı örgüde, ince numara yün, yün/tiftik ya da yün/polyester karışımı kamgarn ipliklerden dokunan ince yazlık kumaşlardır. Genellikle 60/2 ya da 52/2 Nm iplikler kullanılır. Düzgün bir kumaş yüzeyi elde etmek için, %100 yünlü kumaşlarda, iyi bir kesme işlemi yapılır. Yün/ polyester karışımı kumaşlarda ise, yakma (gaze) işlemi gereklidir ve tüylenmeyi önler.

 

Dubldra:Kendinden desenli çizgili ve ağır gramajlı kumaşlardır. İki katli bezayağı örgüde ve sıkıştırılmış bölümler düzenleyerek çizgilerin oluşturduğu yapılarda dokunurlar. çok az görünecek ve tek renk etkisini bozmayacak biçimde etkileme iplikleri de kullanılabilir.

 

 

Krep (Kamgarn):çok yüksek S ve Z bükümlü kamgarn iplikleri birlikte ve genellikle 1:1 düzeninde, bezayağı ya da krep örgülerde, düşük sıklıklarda dokuduktan sonra hafif bir apre işlemi uygulanarak elde edilen kumaşlardır. Genellikle kadın elbiseliklerinde kullanılırlar.

 

Filafil:2/2 dimi örgülü, 1A1K renk düzeni uygulanarak basamak efekti verilen bir elbiselik kumaş türüdür. Serj yapısında, düzgün ve havsız bir yüzey veren bir apre rutini uygulanarak elde edilir.

 

Lastikotin:1/2 dimi veya 2/2 sepet dimisi örgülerinde ince kamgarn ipliklerden dokunan, ince, esnek ve dayanıklı bir elbiselik kumaştır. Smokinlik, eteklik ve döpiyeslik olarak da kullanılır. Ağır gramajlı askeri üniformalarda kullanılan bir türünde, 2Y1A düzeninde, yüzü panama dimisi (sepet dimi), arkası bezayağı örgüde bir iki katlı yapı uygulanır. İpliğinde ince merinos yapağısı kullanılır ve genellikle beyaz, siyah, koyu lacivert renklerde yapılır. Beyaz dokunduktan sonra top boyama yapılarak renklendirilir.

 

 

Flanel (Kamgarn):2/2 dimi örgüde dokunup dinkleme ile yüzeyi havlandırılan, yumuşak tuşeli, düz ve desenli elbiselik kumaşlardır.

 

Panama:2/2 sepet örgüde değişik gramajlarda dokunan düz ve desenli kumaşlardır. Yazlık kumaş olarak gevşek dokuda, keten ya da yün/keten karışımı kamgarn ipliklerden dokunur. Kışlık elbiselik olarak %100 yün ya da 45/55 yün/polyester karışımlı kamgarn iplikler de kullanılabilir. Aprede yumuşak bir tuşe verilir.

 

Fresko:Yüksek bükümlü ipliklerin, katlandıktan sonra, bezayağı örgüde ve düşük sıklıklarda dokunmasıyla elde edilen sert tutumlu, hafif gramajlı kumaşlardır. Kumaşa kırçıl ya da kumlu bir renk etkisi vermek için muline iplikler de kullanılabilir.

 

Şali:Uzun ve parlak yerli yapak harmanlarından bükülen kalın numara kamgarn ipliklerden, seyrek olarak bezayağı örgüde dokunarak elde edilen ve daha sonra boyanan bayraklık kumaşa verilen addır. 24/2 veya 16/1 Nm atkı, 24/2 Nm çözgü ipliği, cm.'de 10-11 sıklıklarda kullanılır. Kumaş 150-155 cm. ende, 170 gr./m2 ağırlıkta dokunur.

 

 

Gabardin (Kamgarn):çözgü hâkim dimi örgülerde dokunan pantolonluk ve pardösülük kumaşlardır. Dayanıklı ve esnekliği az bir kumaştır. Pardösülüklerde su geçirmezlik sağlamak için çözgü sıklığı artırılır. ütülerken parlama yapmamasına dikkat etmek gerekir.

 

Serj:Serj terimi 2/2 dimi örgüde dokunan yünlü kumaşlara verilen genel addır. En çok kullanılan türü, kamgarn iplikten üni renklerde dokunan pantolonluk kumaşlardır. %100 yün ya da %45 yün/%55 polyester karışımı 36/2 - 40/2 Nm kamgarn ipliklerden orta gramajda dokunan tipleri yaygındır. %100 yün vigurö iplikten yapılan düz renkli olanları yanında, elbiselik olarak kullanılan desenli türleri de yapılır.

 

 Strayhgarn Kumaşlar

 

Battaniyeler:Kalın, ağır dink işlemi görmüş ve ştrayhgarn yün ya da yün/sentetik karışımı ipliklerden yapılmış kumaşlardır. Ştrayhgarn atkı ipliği az bükümlüdür. çözgüde ştrayhgarn iplik yerine çift kat kamgarn iplik ya da pamuk ipliği kullanılabilir. Kumaş yapısı, bezayağı ve dimi örgülerin kullanıldığı tek katlı yapılar olabildiği gibi, atkı takviyeli ya da iki katlı yapılar da olabilir. Battaniyeler genellikle renkli dokunurlar. Şardonlama işlemiyle kumaş yüzeyinde kalın ve sık bir hav tabakası oluşturulur. Bu nedenle, takviyeli ve iki katlı yapılarda, atkı ipliğinden hav çıkarılacağı için, kalın numara atkı ipliği kullanılır ve örgüde uygun uzunlukta atkı atlamaları düzenlenir.

Battaniyelerin enleri ve gramajları değişik olabilir. Enler, genellikle, tek kişilik battaniyelerde 140-160 cm, iki kişilik battaniyelerde 2,00 - 2,30 m.'dir. Gramaj 400 gr./m2 ile 1000 gr./m2 arasında değişebilir.

 

Yünlü Battaniye: 2/2 dimi örgüde, çözgü 4,5 Nm ştrayhgarn iplik, cm.'de 10 sıklıkta, atkı 4,5 Nm ştrayhgarn iplik, cm.'de 11 sıklıkta, en 2,10 m. gramaj 420 gr./ m2, renkli ekose desenlerde.

 

Saksoni:'Saxony' ve merinos yapaklarından yapılan ştrayhgarn ipliklerden çeşitli örgü ve desenlerde dokunan, yumuşak ve açık dokulu kumaşlardır. Elbiselik ve paltoluk kumaş olarak kullanılırlar. Hafif ve orta gramajlar için 2/2 dimi örgü ile 12 Nm ve daha ince ştrayhgarn iplikler uygundur.

 

Bleyzer (Blazer):Ağır bir dinkleme ve hafif şardonlamayla yüzeyi havlandırılmış olan kaşe benzeri ştrayhgarn kumaşlardır, Aslında bu isin 12/1 Nm ştrayhgarn iplikten cm.‘de 16 sıklıkta ve dimi örgüde dokunup üzerine yollu desen basılmış olan ve spor ceketlik veya kadın kepliği olarak kullanılan özel bir kumaşa verilen addır. Ancak bu terim, şimdi, kaşe tipi ağır gramajlı kumaşlar için kullanılmaktadır.

 

 

Şayak:2/2 dimi örgüde dokunan, atkısı kalın numara ştrayhgarn iplik, çözgüsü genellikle pamuk olan ucuz bir kumaş tipidir. Kumaş beyaz olarak dokunur. Pamuk ipliğini kapatacak ölçüde diııklendikten sonra, top boyama yöntemiyle siyah, koyu kahverengi, lacivert gibi renklere boyanır. Daha kaliteli tiplerinde hem atkı, hem çözgüde ştrayhgarn yün ipliği kullanılabilir.

 

çuha:Bezayağı örgüde, merinos yününden yapılmış ştrayhgarn ipliklerden dokunup, ağır bir dinklemeyle enden yaklaşık %33, boydan %25 oranında çektirilerek keçeleştirilmiş olan ve bu şekilde yüzeyinde bir hay tabakası oluşturulan yumuşak bir kumaştır. Genellikle 12/1 Nm ştrayhgarn iplikten, cm.'de 12-13 çözgü, 15-16 atkı sıklığında dokunur. Yukarıda açıklanan apre işlemlerinden sonra yeşil renge boyanarak bilardo kumaşı olarak da kullanılır.

 

Şevyot:Şevyot (İng. cheviot), krosbred yapağından yapılan ştrayhgarn ipliklerden dokunan bir kumaş türüdür. Hafif bir dinkten sonra hafif şardonlama yapılır ve apre işlemleri sırasında kumaşın sert tutumu ve açık dokusu korunur. Kumaş parlak renk ve ilginç desenlerde elbiselik, ceketlik ve paltoluk olarak tasarlanır. 6 - 10 Nm iplikler. ile cm.'de 10 -14 sıklıklar uygulanır.

Flanel:İnce numara ştrayhgarn ipliklerle 2/2 dimi ya da bezayağı örgüde dokunup, dinkleme ve şardonlama işlemleriyle yüzeyi hafif havlandırılmış olan, yumuşak tuşeli kumaşlara flânel denmektedir. Yumuşak tuşesi nedeniyle bedene yakın giyilen giysilerde kullanılabilir.

 

Tüvid (Tvid):Kalın numara havlı ştrayhgarn iplikten dokunan kalın spor ceketlik kumaşlara verilen addır. Elde eğirilmiş ipliklerden dokunan özgün tipi 'Harris Tweed' olarak tanınır.

 

Kaşe:2/2 dimi örgüde, ince numara ştrayhgarn iplikten dokunup ağır bir dinklemeyle bir ölçüde keçeleştirilmiş ve yüzeyi havlandırılmış, düz renk elbiselik ve döpiyeslik kumaşlardır. Daha kalın tipleri pardösülük olarak da kullanılabilirler.

 

Keçeler:İki ya da daha çok katlı ştrayhgarn yün ipliğinden dokunan bu kumaşlara ağır bir yıkama ve dinkleme işlemi uygulanarak tam bir keçeleşme sağlanır. Bu yapılırken kumaş enden ve boydan %50 oranında çektirilir. Böylece tüylü ve düzgün bir kumaş yüzeyi oluşurken, kumaşın iplik yapısı kumaş içinde kaybolur. özellikle kâğıt üretiminde taşıyıcı bant olarak kullanılan bu keçelerin suyu çekme ve çekmezlik özellikleri, gerilimlere dayanaklıkları vardır. örgü olarak genellikle 2/2 dimi uygulanır. Dokuma keçeler çeşitli endüstriyel amaçlarla kullanılırlar.

 

Melton:Genellikle bezayağı veya 2/2 kırık dimi örgüde, 6/1 - 10/1 Nm ştrayhgarn iplikten cm.'de 14 - 22 sıklıkta dokunup, ağır bir dinkleme ile yapılan keçeleştirme işlemini izleyen şardonlama ve kesme işlemleriyle yüzeyinde düzgün bir hay tabakası oluşturulan, ağır gramajlı kumaşlardır. Paltoluk ve mantoluk olarak yapılırlar. Enden %35, boydan %25 oranında bir toplam çekme söz konusudur.

 

Viskondan yapılmış kumaşlar

Gömlelik (viskon):%100 viskon, %50 viskon/ %50 polyester, ya da %67 viskon/ %33 pamuk lif bileşimli, pamuk tipi ipliklerden bezayağı örgüde dokunan gömleklik kumaşlar oldukça yaygındır. Bazılarında atkıda %100 viskon ipliği, çözgüde pamuk ipliği kullanılır.

Krep (Viskon):Pamuk tipi %100 viskon ipliğinden ya da %50 viskon/ %50 polyester kamgarn ipliklerden krep kumaşlar dokunmaktadır. Pamuk tipi viskon iplikten dokunan kreplere baskı yapılarak, bu kumaşlar elbiselik olarak kullanılmaktadırlar. Kamgarn ipliklerden dokunan krepler ise, eteklik, döpiyeslik ve elbiselik olarak kullanılırlar.

Trençkotluk:Pamuk/viskon ya da polyester/viskon karışımı pamuk tipi ipliklerden, bezayağı ya da gabardin örgülerinde dokunan, su geçirgenliği az kumaşlardır. Polyester/viskon karışımlarında karışım oranı %67 polyester/ %33 viskon, pamuk/viskon karışımlarında ise genellikle %50 viskon/ %50 pamuktur.

Viskon Elbiselik:Bezayağı örgüde, pamuk tipi viskon ipliği içeren çeşitli yapılardaki kumaşlardır. Beyaz ya da boyalı ipliklerden dokunabilir, baskı yapılmış olabilir.

Diğer Kumaşlar

Akrilik:Akrilik bileşikler:Akrilik bileşikler, sentez yoluyla elde edilen plastik, reçine ve yağların genel adı. Kullanılan akrilik, bileşiğin türüne ve prosesin şartlarına bağlı olarak, sert ve saydam, yumuşak ve esnek katılar veya yapışkan, koyu kıvamlı sıvı ürünler elde edilebilir. Kalıplanmış yapı malzemeleri, optik gereçler, mücevherat, yapıştırıcılar, kaplama malzemeleri ve dokuma elyafı gibi çeşitli bileşiklerin hammaddesi akrilik bileşiklerdir. Mesela orlon ve akrilan, akrilik ipliklerin, pleksiglas da cam benzeri akrilik maddelerin ticari adıdır.

Poliakrilik adıyla bilinen polimerler ailesinin temel üyeleri akrilik ve metakrilik asitlerdir. Bu asitlerin metil esterleri, peroksit katalizörler eşliğinde kolayca polimerleşir.

Akrilik bileşiklerCH2=CH COOH formülü ile gösterilen organik bir asit olup propenoik asit de denir. Sanayide, asetilen ve karbon monoksitle suyun nikel katalizör eşliğinde tepkimesi veya akrilonitril bileşiklerinin hidrolizi ile elde edilir. Polimerlerin üretiminde başlangıç maddesidir.

Akrilik Boya Akrilik reçinesinden elde edilen sentetik boyadır. Akrilik çabuk kuruyabilen ve boya maddelerine kolay karışabilen bir maddedir. Hem suluboyanın saydam parlaklığını, hem de yağlı boyanın kıvamını verir. Isı ve diğer bozucu etkilere karşı yağlıboyadan daha dayanıklıdır.

İpek Muslin:İpek iplikten bezayağı örgüde, seyrek olarak dokunan, yumuşak ve ince bir kumaş tipidir.

Opak:Yarı saydam ve transparan arası bir dokuma. 

Şifon:çok yumuşak ve ışık geçirgen, bezayağı örgüde, ince, tek katlı ve yüksek bükümlü ipek veya rayon ipliğinden dokunmuş kumaşlardır. 14-16 denye iplikten cm.'de 40 sıklıkta dokunmaktadırlar.

Atlas:Elbiselik kumaş olarak 8'li çözgü sateni örgüde dokunan parlak bir ipekli kumaştır.

İpek Şantuk:Bezayağı örgüde, doğal renkte ve düzgünsüzlükler ya da nopeler taşıyan ipek ipliklerden dokunan pürüzlü yüzeyli kumaşlardır. 150 denye iplikten cm.'de 30 çözgü ve 28 atkı sıklıklarında dokunur.

Pamuk:(Gossypium hirsitum), ebegümecigiller (Malvaceae) familyasından ana vatanı Hindistan olan kültürü yapılan bir bitki türü.

Türkiye'de M.Ö. 330 yılına dek geriye giden uzun bir tarihçesi olmasına karşın asıl gelişmesini II. yüzyılda Selçuklu Türkleri, 14. Yüzyılda Osmanlı Türkleri zamanında olmuştur. Türkiye Cumhuriyetin ilanından sonra ise pamuk tarımına büyük önem verilmiştir.

Pamuk bitkisi kök, sap, yaprak, çiçek ve tohumdan oluşmaktadır. Tür ve varyetesine göre 60-120 cm, ağaç halinde olanlar ise 5-6 m boylanabilir. Pamuk 30-100 cm derine, 50-80 cm yanlarına uzanan kazık köke sahiptir. Toprak yüzeyinin 8-10 cm altında ilk yan kökler meydana gelir Bunlar yatay olarak büyürler. Yan köklerin sayıları 3-4 tanedir. Her biri tekrar dallanarak etrafa yayılır. Epidermis hücrelerinin dışa doğru uzaması ile sayısız emici tüyler meydana gelir. Genel olarak kök toprakta dik olarak ya da bir süre sonra zigzag çizerek devam eder. Uygun koşullarda kök uzunluğu 1.5 m ye kadar ulaşabilir.

Afrika'da, çok yıllık ağaç şeklinde olan pamuk çeşitleri de vardır. Pamuk gövdeleri dik, dallanmış ve çok tüylüdür. Yapraklar uzun saplı, parçalı ve tabanı kalp şeklindedir. çiçekler saplı ve yaprakların koltuğunda tek tek bulunur. Dış çanak yaprakları üç parçalı, taç yaprakları ise beş serbest parçalıdır. Meyve, olgunlukta açılan veya kapalı kalan, 3-5 gözlü bir kapsüldür. Bu kapsüle koza da denir. Her gözde siyahımsı renkli, oval şekilli ve üzeri uzun, sık ve beyaz renkli tüylerle örtülü 5-10 tohum bulunur. Pamuk tohumu, etrafındaki bu tüy veya liflerle beraber `kütlü` adını alır.

Pamuk, alüvyonlu ve kuvvetli toprakları sever. Derin sürülmüş ve iyi gübrelenmiş topraklara ekilir. Ekim; sıcak bölgelerde şubat, soğuk bölgelerde mart-nisan aylarında yapılır. Ağustos ve eylülde hasat edilir. Pamuk için en büyük tehlike yağmurlardır. Yağmurlar, verimin ve kalitenin düşmesine sebep olur.

*Pamuk çeşitleri

Türkiye'de yetiştirilen pamukların tamamı orta lifli pamuklar olup birçok çeşidi kullanılmaktadır. Yaygın olanları; Stoneville 453, Carolina Quin, çukurova 1518, Sayar 314, Nazilli 84, Nazilli 87, Maraş/Erşan 92 ve Ege 7913 çeşididir.Yağmur sevmez.

Tafta:Bezayağı örgüde, sık dokunmuş bir ipekli kumaş türüdür. Elbiselik ve astarlık olarak kullanılır. çok kez, çözgüye oranla daha kalın ve sık atkı kullanılarak, bir çözgü pikesi etkisi oluşturulur. Atkı ve çözgüde karşıt renkler kullanılarak ışık yönüne göre renk değiştiren janjanlı tipleri de yapılır. Asetat veya floş ipliği de aynı amaçla kullanılmaktadır.

Elastan:çok fazla esnekliği olan bir sentetik dokuma türüdür. 

Jakarlı:Üzerine farklı bir renkte ve yumuşaklıkta işleme yapılmış dokuma. 

Polyamid:Naylonun başka bir adıdır.

Viskos:Selülozdan yapılmış iplik.

Embroderi:Elle veya makinede işlenmiş renk desen ve nakış yapılmış bir dokuma türü. 

Koton:Pamuk bitkisinden elde edilen doğal ipliklerle dokunmuş, yumuşak dokunuşlu ve cildin nefes almasını sağlayan bir kumaş türü. 

Polyester:Popüler bir iç giyim malzemesi. Dayanıklı, esnek ve çabuk kurur. 

Fular:2/2 dimi örgüde dokunup baskı ile desen verilen ince, yumuşak bir ipekli kumaş tipidir. Rayon ipliğinden de yapılabilir.

Likra:Güçlü ve dayanıklı sentetik bir dokuma. Genellikle başka dokumalarla karıştırılır ki ürün hem esnek, hafif, hem de şeklini koruyabilir olsun. 

Rayon Krep:çeşitli denyelerde rayon ipliklerden, atkıda daha kalın iplik kullanılarak ve atkı baskın olarak, bezayağı ya da atkı sateni örgülerde dokunan krep kumaşlardır. Bezayağı örgüde dokunan türlerine krep-dö-şin veya maroken adı verilir. Krep-dö-şin çok kez marokenden daha hafif gramajlıdır. çözgüde genellikle normal bükümlü iplik kullanılır. Ancak, atkıda cm.'de 20-25 sıklıkta S ve Z bükümlü iplikler 2Z2S düzeninde kullanılırlar.

İpek Emprime:20 - 30 denye ipek ya da rayon ipliğinden bezayağı örgüde dokunup çerçeve baskı tekniğiyle renklendirilen pürüzlü yüzeyli kumaşlardır.

Mikrofiber:İyi bir sentetik ipliktir.Gelişmiş yıkanabilirlik, nefes aldırabilirlik özelliği vardır.Yumuşak ve rahattır ve vücuda oturur.

Sari:Hindistanlı kadınlar tarafından eteklik olarak kullanılan iki kenarı bordürlü, renkli ipekli kumaşlardır. Turistik değeri önemlidir.

İpek Jorjet:Atkı ve çözgüde yüksek S ve Z bükümlü ipliklerden, 2S2Z düzeninde, bezayağı örgüde dokunan ipekli bir kumaştır. Kumaş yıkandıktan sonra top boyama yapılır. Diri tutumlu, pürüzlü yüzeyli bir kumaştır.

Naylon:Çok güçlü ve esnek dokuma.

Saten (İpek Saten):Asetat, floş ve ipek ipliğinden dokunan bu kumaşlara halk arasında, ipek saten denilmektedir. çözgü takviyeli kumaş yapısında, yüzü ve arkası farklı renkte çift yüzlü satenler de dokunmaktadır. Asetat ve floş ipliğinden dokunan satenler 75-150 denye iplikten, 5'li ve 8'li saten örgüde dokunurlar.